زبان و خط فارسی به سبب استفاده از نوشتار انگلیسی در فضای مجازی و محاورات رایانه‌ای مورد تهدید واقع شده است. از این رو مستند مناظره «غیر محرمانه» در برنامه این هفته خود(4 و 5 شهریور ماه) با حضور خانم ها مهرنوش شمس فرد؛ مدیر گروه زبان و رایانه فرهنگستان زبان و ادب فارسی و شهین نعمت زاده؛ زبان شناس و عضو شورای واژه گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی به این موضوع پرداخت.

به گزارش روابط عمومی شبکه دو، محمود احمدی افزادی؛ کارشناس و مجری برنامه در ابتدا با اشاره به تغییرات ایجاد شده در حوزه نوشتار زبان فارسی با طرح پرسشی اظهار داشت: آیا دگرگونی های زبان فارسی در فضای مجازی نگران کننده است و آیا در سال های آینده مشکلات زبان فارسی غیر قابل کنترل خواهند شد؟

نعمت زاده در پاسخ به این پرسش گفت: کارشناسان زبان را یک پدیده اجتماعیِ تاثیرگذار و تاثیر پذیر می دانند. به نحوی که این پدیده در اثر جنگ، مهاجرت، فن آوری و ....تغییر می کند. استعاره معروفی هم در این زمینه وجود دارد به این مفهوم که زبان یک موجود زنده است. هر چند مهمترین نقش آن برقراری ارتباط است.

شمس فرد نیز با بیان اینکه تاثیر فضای مجازی بر زبان فارسی اجتناب ناپذیر است از کنترل این تاثیرات سخن گفت. صحبتی که احمدی افزادی با تایید آن، میزان ناهنجاری ها و شدت تهدیدات ایجاد شده در خصوص زبان فارسی در فضای وب را مطرح کرد.

نعمت زاده در این باره پاسخ داد: تفاوت هایی بین مکالمات رو در رو  و گفتار معمول در فضای مجازی وجود دارد. در ارتباطات رو در رو فقط اطلاعات از کلام و زبان گرفته نمی شود بلکه رفتار غیرکلامی و لحن بیان هم در مخاطب تاثیر گذار است. اما در فضای مجازی برقراری ارتباط با نوشتن اتفاق می افتد بنابراین لحن کلام، زبان بدن و ... چندان کاربرد ندارد. بنابراین هر یک از این دو مقتضیات خاص خود را دارد.

وی در ادامه افزود: باید بگویم بابت خطراتی که زبان فارسی را در فضای مجازی تهدید می کند، احساس خطر می کنم. زبان بخشی از شناسنامه فرهنگی ماست و برنامه ریزی و تدبیر به موقع در این زمینه بسیار ضروری و لازم است.

شمس فرد نیز به فقدان رصد علمی در خصوص تاثیرات فضای مجازی در زبان فارسی اشاره کرد و اظهار داشت: آیا اشتباهات املایی فراوان به خاطر افزایش تعداد نویسندگان غیرحرفه ای است؟ عمده کاربران فضای مجازی تولیدکننده محتوا هستند. بنابراین می توان گفت افراد زیادی درگیر خواندن و نوشتن شده اند که به خودی خود خوب است اما کیفیت این نوشته ها کم شده است.

سوالی که در این بخش از برنامه توسط احمدی افزادی مطرح شد مبتنی بر این مساله بود که اگر  فضای نوشتاری وب را نداشتیم، باز هم کاربران زبان فارسی همین مقدار اشتباه را داشتند یا وضع بهتر بود؟

نعمت زاده در این باره افزود: به نظرم خط فارسی را زخمی کرده ایم. اتفاقی که امروز در فضای مجازی می افتد این است که همه "کلیدزن" شده اند نه نویسنده. معتقدم نوشتن تفکر می خواهد و پشت آن باید اندیشه باشد. اما امکانی که فضای مجازی به کاربران می دهد این است که هر چه به ذهن می آید نوشته شود و این مساله کار را دچار مشکل کرده است.

شمس فرد نیز بیان داشت: طبق تحقیقات انجام شده وقتی مدل نوشتن شما تغییر می کند مدل فکری شما نیز عوض می شود. از سوی دیگر سرعت به شدت وارد مقوله مطالعات ما در فضای مجازی شده. اتفاقی که باعث شده مدل خواندن ما تغییر کند و نوشته هایی که مقدار زیادی اطلاعات را در حجم کم می دهند با استقبال بیشتری روبرو شوند؛ مثل جدا کردن بخشی از متن یک کتاب و انتشار دادن آن در محیط های مجازی.

یکی از حضار به جدا کردن مبحث گفتار و نوشتار فارسی در بحث اشاره کردند که نعمت زاده در این خصوص خاطرنشان کرد: خط یکی از جنبه های متعدد زبان است. اما در فضای مجازی برای ارتباطات از نوشتن استفاده می شود. اتفاقی که می افتد این است که کم کم  زبان محاوره ای ما تبدیل به زبان نوشتاری ما می شود و بعد همین مساله در زبان رسمی ما تاثیر می گذارد.

نعمت زاده اضافه کرد: نیاز به یک زبان چابک در فضای مجازی وجود دارد اما آیا واقعا باید از کنار این مساله به سادگی گذاشت و محتوای غیر رسمی که واجد غلط های فراوانیست در فضای مجازی منتشر شود؟

شمس فرد نیز با اشاره به اینکه زمانی زبان گفتاری و نوشتاری مان جدا بود، توضیح داد: اکنون چون همان زبان گفتاری مان را در نوشتار به کار می بریم، متن های دارای ناهنجاری های زبان فارسی به سرعت در فضای مجازی منتشر می شود.

امیر جولایی پژوهشگر برنامه با توجه به این مطلب که گاهی به دلیل کم سوادی اشتباه می نویسیم و گاهی به خاطر سریع نوشتن، مطرح کرد: آیا واقعا زبان فارسی اینگونه به خطر می افتد؟

نعمت زاده در پاسخ به این پرسش اظهار داشت: در همه زبان ها بین خط و گفتار فاصله هست. اما آیا همه زبان ها برای نوشتنِ سریع قوانین نوشتاری را باید زیر پا بگذارند؟

جولایی نیز به استفاده از مختصر نویسی و ... در سایر زبان ها اشاره کرد اما همچنان به طرح این پرسش پرداخت که آیا این اتفاق به زبان لطمه می زند ؟

شمس فرد در این زمینه توضیح داد: همه تهدیدات محدود به خلاصه نویسی، شکسته نویسی و ... نمی شود. حجم زیادی از اطلاعات در فضای مجازی تبادل می شود و اگر محتوای فارسی تولید نکنیم به جز اینکه گونه ها و کلمات غلط باب می شود، استفاده از زبان فارسی به عنوان یک زبان قابل توجه بین المللی هم کم می شود. همچنین به مرور زمان ادبیات مان نیز تحت تاثیر همین اطلاعات اشتباهات رایج در فضای مجازی قرار می گیرد.

او همچنین افزود: فقدان محتوای مناسب، عدم فرهنگسازی در این زمینه، استفاده از کلماتی که به خاطر تاخیر در  معادل سازی توسط فرهنگستان باب می شود، نداشتن ابزار مناسب برای استفاده و به کارگیری زبان فارسی در فضای مجازی و ... از عواملیست که می تواند مورد توجه قرار گیرد.

نعمت زاده در این بخش از برنامه از گونه جدیدی به نام  «زبان فضای مجازی» سخن گفت که به تازگی به فرهنگ لغات کشورهای مختلف افزوده شده و خاطرنشان کرد: این ناهنجاری های ایجاد شده توسط فضای مجازی در سایر کشورها مدیریت می شود؛ مثل پیوستی که به فرهنگ لانگمن به نام «زبان مجازی» افزوده شده و واجد واژه های مصطلح در محیط وب است اما در متن اصلی فرهنگ لغت قرار ندارد.

احمدی افزادی نیز گفت به نظر می رسد در موارد بسیاری فن آوری خودش را به ما تحمیل می کند. هر چند کارهایی برای مقابله با این تغییرات و ناهنجاری های ایجاد شده در زبان فارسی در فرهنگستان انجام شده و در حال انجام است.

شمس فرد ادامه داد: گاهی حسی که با استفاده از برخی واژه ها به کاربر دست می دهد با فارسی آن واژه فرق می کند.

نعمت زاده با بیان اینکه سیاستگذاران نباید از کنار زبان افسار گسیخته ای که پیدا شده به سادگی بگذرند هشدار داد: این تهدیدات باید با تدبیر و برنامه ریزی مسئولانه مدیران کنترل شوند. ممکن است جوانی با استفاده از یک گونه خطی بخواهد خود را نشان دار کند مثل استفاده از نوع خاصی از پوشش، اما خطرات این مساله در درازمدت خود را نشان می دهد.

شمس فرد نیز اظهار داشت: فرهنگ سازی یکی از کارهای اساسی برای جلوگیری از گسست فرهنگ زبانی است. خطر این است که بسیاری از کاربران زبان فارسی که جزو تحصیل کردگان جامعه هستند نیز از زبان محاوره ای در نوشتار رسمی خود استفاده می کنند.

نعمت زاده در یک جمع بندی بیان داشت: بخشی از این مشکل به سرعت ارتباط برقرار کردن در فضای مجازی بر می گردد و قسمتی از آن به آگاهی های اندک در خصوص ساختار و نگارش زبان فارسی مربوط است. بحثی وجود دارد که عده ای موافق دخالت در روند حرکت زبان طی دوره های مختلفند اما برخی قائل به مدیریتِ تغییر خط، واژه گزینی، معادل سازی و ... هستند.

او ادامه داد: ما معتقدیم که پدیده زبان را می توان طراحی و برنامه ریزی کرد. معیار و استاندارد سازی زبان نیز فقط به فرهنگستان مربوط نمی شود و سازمان هایی مثل صدا و سیما یا وزات آموزش و پرورش و ... هم باید در این مساله مسئولیت هایی بر عهده گیرند. فرهنگستان یک نهاد برنامه ریز است اما در واژه گزینی و ... هم وظیفه اجرایی داشته. همچنین ایجاد حساسیت در موردکاربرد کلمات درست و استعمال آن در فضای مجازی اتفاقی است که نیاز به مدیریت دارد.

شمس فرد نیز در پایان یادآور شد: فرهنگستان وظیفه سیاستگذاری دارد و اجرای آن گاهی به افراد جامعه و گاهی به ارگان هایی مثل آموزش و پرورش و ...  برمی گردد. اما می توانم این نوید را بدهم که در بخش زبان و رایانه، بازنگری در رسم الخط و استاندارسازی در فضای وب و تدوین برنامه زبان و خط ملی در فضای مجازی در دستور کار است که با تکمیل آن می توان به ایجاد نتایجی مثبت امیدوار بود.

گفتنی است مستند مناظره «غیر محرمانه» به تهیه کنندگی علیرضا عاصم یوسفی و اجرای محمود احمدی افزادی با روایت مهدی بابایی کاریست از گروه امور اجتماعی که پنجشنبه و جمعه هر هفته ساعت 21 از شبکه دو به روی آنتن می رود و بازپخش آن جمعه ساعت 15:30 و یکشنبه ساعت 13:30 خواهد بود.