«دست كی بالا»؟ دست بچه‌ها
تماشای دنیای فانتزی عروسك‌ها، شنیدن قصه، تحرك داشتن، بازی و آموزش بخش‌هایی از برنامه خردسالان شبكه دو سیماست. «دست كی بالا» در 50 قسمت ویژه مخاطبان خردسال و كودك روی آنتن می‌رود و در آن شخصیت گیتی‌خانم با اجرای گیتی خامنه برایشان قصه می‌گوید و عمو بهروز با اجرای محمدرضا بهروز در كنار شخصیت‌های عروسكی به نام توتك و زاغك ماجراهای هر قسمت را جلو می‌برد. این مجموعه به تهیه‌كنندگی سید محسن مناجاتی و كارگردانی زهرا حق‌جو تولید شده است و قصد دارد در روزهای شیوع ویروس كرونا و خانه‌نشینی كودكان و خردسالان اوقات شاد در ضمن آموزش را برای آنان ایجاد گند. «دست كی بالا» روزهای فرد حوالی ساعت 9 از شبكه دو سیما روانه آنتن می‌شود. با تهیه‌كننده درباره این برنامه گپ زدیم و از گیتی خامنه درباره حضور دوباره‌اش در برنامه‌ای ویژه خردسالان و حال‌وهوای آن پرسیدیم.
خردسال، دغدغه جامعه كنونی نیست
تهیه‌كننده دست كی بالا یكی از مهم‌ترین علل تولید برنامه برای كودكان را حس زیبا و انرژی مثبتی می‌داند كه بچه‌ها به سازندگان این نوع برنامه‌ها می‌دهند و می‌گوید جز این، علت دیگری كه او را به سمت ساخت این برنامه كشاند، تجربه خوبی‌اش از ساخت برنامه «یه گله جا» برای گروه كودك و نوجوان شبكه دو با حضور مجید قناد بود. او در دست كی بالا سراغ گروه سنی خردسالان رفته است و در این مورد بیان می‌كند: «مجموعه دست كی بالا برای گروه سنی خردسال به همراه والدین آنها در حال تولید و پخش است. من بیش از دو سال و نیم، حدود 200 برنامه رنگین‌كمان در شبكه پنج سیما را برای گروه سنی خردسال تولید كردم و با توجه به شناخت مخاطب و نیازمندی‌های این گروه سنی، علاقه‌مند به این بخش هستم، پس با تیم محتوایی و هنری كه سال‌هاست تجربه ساخت برنامه در این حوزه را داریم، برای تولید این برنامه وارد عمل شدیم. البته برنامه‌سازی برای كودك به‌خصوص برای خردسال سخت‌تر از تولید برنامه‌های دیگر است.»
مناجاتی ادامه می‌دهد: «معمولا و متاسفانه در این شرایط سخت زندگی در كشور ما، كودك و خردسال خیلی دغدغه جامعه كنونی نیست و شاید بتوان گفت گذراندن و سر كردن دوران خردسالی بچه‌ها و بزرگ شدن فیزیكی از نظر جامعه و والدین فعلا مهم‌تر باشد. در صورتی كه آینده و ذهن كودك باید با شرایط زمان و مكان رشد كند كه این موضوع در برنامه ما اهمیت دارد. از اهداف اصلی تولید دست كی بالا كمبود برنامه‌های آموزشی - سرگرمی برای مخاطب خردسال است. یكی از علل دیگر روی آوردن به ساخت برنامه برای گروه خردسال همراه بودن بیش از اندازه با فرزند خردسالم امیررضا است، كه به همین خاطر بیشتر اوقات فراغتم به تماشای برنامه‌ها و سریال‌های كودكانه می‌گذرد و به نوعی هنوز كودك درونم فعال است.»
هم بازی، هم آموزش
در این برنامه بخش‌هایی برای سرگرمی، آموزش، تفریح و ورزش طراحی شده است و بچه‌ها می‌توانند نمایش و طرح موضوع، قصه‌گویی و آموزش راه و رسم خوب بودن، درست فكر كردن و صحیح تصمیم گرفتن، ورزش و تفریح به صورت موزیكال، كار با وسایل، آموزش و ساخت اسباب‌بازی و كاردستی با وسایل دورریختنی، آموزش عملی علوم و تجربیات زندگی و بخش‌های فكری و تفریحی را در كنار همدیگر تماشا كنند.
اهالی سرزمین «دست كی بالا»
به گفته مناجاتی بر پایه آیتم‌های برنامه و به جهت ارائه هرچه بهتر موضوعات، شخصیت‌هایی طراحی و به دست كی بالا افزوده شدند كه از این قرار هستند:
گیتی‌خانم: یكی از شخصیت‌های اصلی برنامه با نام گیتی‌خانم را گیتی خامنه اجرا می‌كند كه آموزش و بیان رسم خوب بودن و زندگی بهتر را به زبان قصه برای بچه‌ها و والدین توضیح می‌دهند. به گفته مناجاتی والدین با توجه به شناختی كه از این مجری پیشكسوت دارند، هم با برنامه بهتر ارتباط برقرار كردند، هم اعتمادی خاص به محتوا دارند. این تهیه‌كننده می‌گوید: در برنامه دست كی بالا جمعی از هنرمندان دیروز و امروز برای بچه‌های دیروز (والدین) و برای بچه‌های امروز (كودكان) برنامه تولید می‌كنند. برای بهتر شدن این مجموعه، بهترین گزینه سركار خانم خامنه بودند كه با صدای دلنشین و دوست‌داشتنی و شخصیتی آرام همراه ما شدند.
عمو بهروز: شخصیت دیگر برنامه، محمدرضا بهروز است كه به گفته مناجاتی با انرژی خاص خود هم در اجرا به برنامه كمك می‌كند و هم با تغییر تیپ و شخصیت در نمایش‌های برنامه نقش‌آفرینی دارد. او همچنین در بخش موزیكال و ورزش نیز با همكاری مهرداد صباحی، آهنگ برنامه حاضر می‌شود.
توتك: در برنامه دو شخصیت عروسكی، به‌نام توتك و زاغك حضور دارند. به گفته تهیه‌كننده، توتك از قصه‌ها و سرزمین‌های كهن و با دانایی خاص به سرزمین دست كی بالا آمده است. صداپیشه توتك، فرزاد شیرمحمدی است و تن‌پوشی توتك هم بر عهده
ناصر احمدی‌فر است.
زاغك: شخصیت فانتزی و كلاسیك برنامه زاغك، بچه كلاغی به نمایندگی از بچه‌های خردسال است و صداپیشگی‌اش را نازنین حقیری برعهده دارد و عروسك‌گردانی آن با احمد آكشته، عروسك‌گردان پیشكسوت است.
متك: معروف فیضی كه بیشتر به خاطر آموزگاری كاردستی در برنامه‌های كودك معروف است، در دست كی باالا نقش متك را دارد كه مخفف مهارت، تفكر و كار است و بر همین اساس با آموزش و ساخت كاردستی با وسایل دورریختنی علاوه‌بر بعد آموزشی كاردستی، به‌نوعی بیان می‌كند محیط زیست را آلوده نكنیم.
دنیای خیالی دكور
دكور برنامه شاد است و كمی هم حال و هوای نوستالژی دارد و احتمالا مخاطبان بزرگسال را یاد دكور برنامه‌های كودك زمان بچگی خودشان می‌اندازد. مناجاتی درباره این فضا توضیح می‌دهد: برای كودك به‌خصوص خردسال، زیبایی و چشم‌نوازی دكور اولین گزینه برای برقراری ارتباط با برنامه است.
به یقین دوران بچگی ما و شما نیز برنامه‌سازها به این مقوله توجه خاص داشتند و مجموعه ما هم همان مسیر را طی كرد. دكور سرزمین دست كی بالا با طراحی مهدی اكبری، به گونه‌ای است كه ما بعد از بیماری كرونا بچه‌ها را به‌صورت گروهی در جمع خود خواهیم داشت. در حال حاضر هم با رعایت مباحث بهداشتی سه كودك به همراه یكی از والدین خود كه از طریق پیامك برنامه یا فضای مجازی برنامه با ما ارتباط بر قرار می‌كنند، در برنامه حضور می‌یابند.
خامنه هم در مورد دكور بیان می‌كند:« فكر می‌كنم مدت‌ها دكور به این خوبی ندیده بودم. تماشای دكور از ابتدا كاملا می‌تواند شما را با منطق برنامه آشنا كند و بگوید فضای ما تخیلی و فانتزی است. یعنی بین دكور و اتفاقاتی كه روی صحنه می‌افتد، تضاد وجود ندارد. در خیلی جاها می‌بینیم برنامه واقعگراست، ولی المان‌های دكور فانتزی و خیالی است، اینجا هماهنگی مناسبی وجود دارد.»
امیدواریم بچه‌ها بیدار باشند
ساعت پخش دست كی بالا مدتی است تغییر كرده است. مناجاتی می‌گوید: «در هفته‌های گذشته ساعت پخش 10 و 15 دقیقه بود كه بچه‌ها از خواب بیدار شده بودند، ولی چند صباحی است حوالی ساعت 9 پخش می‌شود. در این مورد امیدواریم بچه‌ها از خواب بیدار شده باشند یا این‌كه ما بتوانیم بیدارشان كنیم. البته مدیران محترم در اندیشه این هستند که پس از رفع موانع موجود، ساعت پخش مناسبی به برنامه بدهد و به گونه‌ای در راستای اهداف دست كی بالا كه شخصیت دادن و توجه كردن به كودكان به‌خصوص خردسالان است، با برنامه هم‌پیمان و همنوا شوند».
گیتی خامنه هم در این مورد بیان می‌كند: «قبلا این‌كه برنامه ساعت 10 و 15 دقیقه پخش می‌شد، بسیاری از والدین و بچه‌ها به ما می‌گفتند زود است و خیلی بچه‌ها در این ساعت خواب هستند. ما قانع‌شان می‌كردیم و می‌گفتیم می‌خواهیم برنامه را ساعتی پخش كنیم كه بچه‌ها بیدار شوند و تحرك داشته باشند. الان با تغییر ساعت، عملا حاصل زحمات دوستان دیده نمی‌شود. بچه‌ها چه به صورت مستقیم یا به روابط‌عمومی می‌گویند ساعت پخش زود است. مگر قرار نیست حاصل این زحمت برای بهره‌برداری بچه‌هایی باشد كه آینده در دستان آنهاست. بچه‌هایی كه در این روزها به خاطر در خانه ماندن كلافه شده‌اند، وسیله سرگرمی چندانی ندارند، معولا خانه‌ها حیاط ندارد و ما به آنها می‌گوییم بیرون از خانه هم نروید. حداقل وقتی چنین برنامه‌ای ساخته شده است باید بهره كافی را از آن برد.»
یكی بود یكی نبود
«یكی بود یكی نبود، گیتی خانم قصه می‌گه / زیر گنبد كبود گیتی خانم قصه می‌گه / آی قصه قصه قصه...» این ترانه‌ای است كه خردسالان و والدین آنها را به تماشا و شنیدن قصه‌ای از زبان گیتی خامنه در دست كی بالا پیوند می‌دهد. این مجری قدیمی تلویزیون بعد از بازگشتش به تلویزیون، بیشتر در برنامه‌های بزرگسالان یا برنامه‌های خاطره‌بازی با برنامه‌های كودك گذشته دیده شده است. البته در این مدت برنامه‌ای تركیبی استودیویی همراه با انیمیشن، به اسم آبی‌تر از رویا را برای كودكان نویسندگی و كارگردانی كرد، اما به گفته خودش حال و هوای «دست كی بالا» متفاوت است و گویی او دوباره به فضای كودك برگشته است و از این بابت احساس رضایت می‌كند. ظاهر و پوشش خامنه در این برنامه هم حسابی با فضای آن جور است و شاید با تصویری كه بچه‌های دیروز از این مجری در برنامه‌های كودك سال‌های دور سراغ دارند، متفاوت باشد. ماسك گل‌دار و لباس‌هایی با رنگ شاد، در دكوری خوش آب و رنگ، كمك كرده است خامنه بیشتر به دنیای كودكانه برنامه نزدیك شود. او درباره جزئیات همكاری‌اش با این برنامه به جام‌جم چنین توضیح می‌دهد:
بچه‌ها ناامیدتان نمی‌كنند
كار كودك همیشه اولویت من بوده است چون در طول سال‌ها كار كردن در این حیطه شاهد نتایج چشمگیرش بودم. اگر كسی روی بچه‌ها سرمایه‌گذاری كند، كمتر ناامید می‌شود. ناامید نشدن از این بابت كه متوجه می‌شوید از آغاز راه زندگی و در مسیر با كودكان همراه بودید و توانستید به نوعی بر زندگی آنان تاثیر بگذارید.
این كار ویژگی‌های متفاوتی دارد كه به نظر من واقعا ارزشمندش می‌كند. یكی از ویژگی‌های ارزشمندش این است كه بچه‌ها را با شخصیت‌های برنامه همراه می‌كند. یك عروسك باتومی و یك عروسك تن‌پوش داریم. مجری برنامه خیلی تحرك دارد و عملا بخش‌های مختلف برنامه به نوعی است كه بچه‌ها را در خواندن ترانه‌ها، حركت‌های موزون، ورزش، درست كردن كاردستی و... همراه می‌كنند. یعنی بخش‌های متفاوتی كه بچه‌ها به آنها به ویژه در این شرایط نیاز دارند. یعنی هم سرگرمی و هم آموزش در كنار همدیگر. همچنین استفاده از حركات بدنی. می‌دانید كه آموزش و پرورش اقداماتی را شروع كرده است، برای این‌كه بچه‌ها دائم در خانه هستند.
از خردسالان تا بزرگ‌ترها
ابتدا قرار بود برنامه برای خردسال باشد، ولی آنقدر بچه‌های دیگر اقبال نشان دادند كه اکنون مهمانان شركت‌كننده در برنامه تا ده، یازده سال هم هستند. به جهت این‌كه مقوله‌های آموزشی و پرورشی را به شكلی ارائه می‌كنند كه برای سنین بالاتر هم گاهی قابل استفاده است. مثلا بخش كاردستی را بچه‌های كوچك‌تر با پدر و مادرشان می‌توانند انجام دهند، ولی بچه‌های بزرگ‌تر می‌توانند خود انجام دهند.
هر قست، یك موضوع
یكی از ویژگی‌های این برنامه داشتن خط ثابت است. یعنی همه چیز در هر قسمت حول یك محور می‌گردد. مثلا در بخشی می‌گوییم بچه‌ها باید یادشان باشد خبرچینی كار بدی است و تمام بخش‌های برنامه در رابطه با همین موضوع شكل می‌گیرد. عروسك‌ها به شكل نمایشی داستانی را رقم می‌زنند، بعد مجری می‌آید و توضیح می‌دهد چه اتفاقی افتاده است و روی مسیر درست تاكید می‌كند.
قصه من هم درواقع جمع‌بندی همه مواردی است كه در كل برنامه جریان داشته است. قصه، بسیار كوتاه است و معمولا از چهار، پنج دقیقه بیشتر نمی‌شود. با مشاركت عروسك‌ها شكل می‌گیرد و به آن جان می‌دهیم تا حوصله بچه‌ها سر نرود. بچه‌های داخل استودیو با پدر و مادرهایشان همراه هستند و جالب است آنقدر كه والدین به دلیل خاطرات‌شان از من، واكنش نشان می‌دهند، بچه‌ها تحت‌تاثیر قرار نمی‌گیرند.
رنگارنگ و تازه
سابق بر این هم محدودیت‌ها و هم عدم داشتن چنین تجربه‌هایی باعث می‌شد نوع برقراری ارتباط با بچه‌ها متفاوت باشد. نوع ارتباط عاطفی بود، ولی از این دست خلاقیت‌ها كه در برنامه‌های امروز می‌بنیم، بهره نمی‌بردیم. خدا را شكر همكارانم فهیم هستند و من را محدود نمی‌كنند، بلكه كمك می‌كنند تا تجربیاتم را كه امروز به پتاسیل خوبی برای ارتباط با بچه‌ها بدل شده است، به كار بگیرم. در اینجا داستان بسیار ساده در یكی دو خط برایم تعریف می‌شود و بعد آن را پرورش می‌دهم، چون با قلم مانوس هستم، متناسب با فضا كلمه انتخاب می‌كنم تا تعامل در آن لحظه پویاتر شود. یكی از معضلات من، به‌خصوص اوایلی كه كارم را شروع كردم، این بود كه می‌گفتند از روی متن‌های ما اجرا كن و من می‌گفتم این متن‌ها به زبان كودكان نیست. علاوه‌بر این‌كه من مدام با مردم ارتباط دارم و یكسره از آنها سوژه می‌گیرم. این می‌تواند ارتباط را غنی كند، الان بسیار راحت می‌توانم از تجربیاتم بهره بگیرم. اینها مزایایی است كه در برنامه وجود دارد و من از آنها حظ می‌برم.